🔮 Związki Literatury I Filozofii W Epoce Modernizmu

Czas 1880-1900 twórcy europejscy: Ch. Baudelaire, J. A. Rimbauld, P. Verlaine, S. Mallarme, O. Wilde, A. Strindberg, R. M. Rilke, A. Błok, A. Czechow, M. Maeterlinck, H. Ibsen, G. B. Shaw; polscy: S. Wyspiański, G. Zapolska, S. Przybyszewski, W. Reymont, S. ŻeromskiReprezentatywne gatunki dramat, powieść, aforyzmNowatorska tendencja w sztuce i literaturze przełomu XIX i XX w. W literaturze polskiej pojęcie to występuje często jako synonim Młodej Polski albo określenie wstępnej fazy jej rozwoju, ale tendencje modernistyczne miały charakter międzynarodowy. Znamienny był dla nich protest wobec kultury mieszczańskiej, poczucie kryzysu kultury (dekadentyzm, pesymizm) i poszukiwanie nowych form ekspresji (symbolizm, kult „sztuki dla sztuki”, zjawisko cyganerii artystycznej skłóconej ze środowiskiem filistrów; później naturalizm, ekspresjonizm, intuicjonizm). Najważniejsze ośrodki znajdowały się we Francji i Niemczech ( wpływ filozofii H. Bergsona, A. Schopenhauera i F. Nietzschego), ale charakterystyczne było twórcze włączenie się do ogólnoeuropejskiego nurtu kultury państw dotąd pozostających na uboczu.

Związek Literatury i sztuki w modernizmie. Na czym polega związek Literatury i sztuki w modernizmie??przykłady Modernizm, Młoda Europa, Młoda Polska, neoromantyzm, symbolizm - istnieje bardzo dużo nazw którymi można określać okres końca XIX w. Jednak są to tylko nazwy i nie powinny być dla nas najważniejsze. Prawdziwy problem tkwi w tym czy epoka ta rzeczywiście niosła ze sobą jakieś nowoczesne wartości, na co wskazuje pierwsza nazwa, czy też była tylko zmodyfikowaną kopią jednej z poprzednich epok, o czym świadczy druga. Myślę, że jak w większości przypadków prawda leży gdzieś po środku. Najłatwiej błąd popełnić można używając określenia neoromantyzm w stosunku do całości zjawisk w sztuce. Szczególnie dowodzi temu architektura, którą w ostatnich latach XIX w. najpowszechniej reprezentował styl nazywany secesją. Ma on niewiele wspólnego z królującym w romantyzmie neogotykiem. Z jednej strony widzimy nowe, wyzwolone, często radosne kształty, kolorowe mury, budowle pozbawione symetrii. Z drugiej zaś szare, strzeliste, przygnębiające, molochy przeniesione w niemal niezmienionej formie z średniowiecza. Wprawdzie w obu epokach bardzo popularna była stojąca w opozycji do pozytywistycznej praktyczności, bogata ornamentyka, szczególnie widoczna w architekturze wnętrz, ale była tylko jednym z szczegółów składającym się na ogólny wizerunek stylów, więc nie zmienia to faktu, że architektura jest tą dziedziną sztuki, która odróżnia romantyzm od modernizmu. Również malarstwo, chociaż w mniejszym stopniu, wskazuje na odmienność tych dwóch epok. Wynika to z przełomu impresjonistycznego, który dokonał się w latach siedemdziesiątych XIX w. Od tamtego momentu powstało wiele nowych technik malarskich, które nie miały żadnych odpowiedników w czasach wcześniejszych. W modernizmie tworzyli głównie impresjoniści, secesjoniści i symboliści. Porównując obrazy tych dwóch epok możemy jednak zauważyć dość istotne podobieństwo. Tkwi ono nie w sposobie malowania, ale w tematyce i w podejściu artysty do sztuki. Nie dokładne przedstawienie rzeczywistości jest dla niego najważniejsze, ale oddanie uczuć i pewnego, trudnego do uchwycenia klimatu. W dodatku klimat ten w obu epokach jest zadziwiająco podobny. Może mniej widać to u francuskich impresjonistów, ale za to wyraźnie odczuwa się, patrząc na obrazy Malczewskiego czy Wyspiańskiego. Zupełnie inna sytuacja panuje w muzyce modernizmu. Tam określenie neoromantyzm nie budzi żadnych wątpliwości i jest powszechnie stosowane. Tyle, że nie obejmuje ono całości zjawisk muzycznych epoki, ale tylko jeden z nurtów. Styl ten zrodził się w Niemczech i wpływał na kompozytorów całej Europy. Muzyka tworzących w duchu neoromantyzmu Wagnera, Brucknera, Wolfa - czołowych kompozytorów tamtych czasów charakteryzowała wzniosłość i patetyka. Najważniejszym, decydującym wyznacznikiem epok jest zawsze literatura. Problem z literaturą modernizmu polega na tym, że jest ona bardzo różnorodna i pełna sprzeczności. Dobitnie pokazuje to L. Staff który był sztandarowym przedstawicielem nurtu dekadenckiego, a już po kilku latach aktywnie propagował wzorce antyczne i klasycystyczne. Nie mniej jednak zaistniało pod koniec XIX w. wiele zjawisk, które pozwalają modernizm nazwać neoromantyzmem. Podobieństwo tych epok wzmacniane jest dodatkowo przez kontrast jaki obie tworzyły z dzielącym je pozytywizmem. Bez wątpienia szalenie ważny wpływ na charakter zarówno romantyzmu, jak i modernizmu miał stosunek do nauki. Historia powtórzyła się niemal w nie zmienionej formie. Oto po bujnym rozwoju, wspaniałych odkryciach okazuje się, że nauka musi nagle ustąpić mistycyzmowi, okultyzmowi, parapsychologii, intuicji. Podejście takie w obu epokach miało mocne podstawy filozoficzne. W romantyzmie tworzył je przede wszystkim Schelling, w modernizmie Bergson. Odbiło się to bardzo wyraźnie w twórczości ówczesnych pisarzy. Doskonale znane są Mickiewiczowskie zjawy, bądź diabły Słowackiego. Teraz pod koniec XIX w. bohaterami literackimi znowu stają się postacie nie z tego świata. Baudelaire w swojej poezji wychwalał szatana, Wyspiański wzorując się na Dziadach umieścił w Weselu duchy zmarłych przodków. Drugą cechą łączącą obie epoki była wizja poety. Nie był on zwykłym człowiekiem. Nie mieścił się w ramach społecznych. Na jego barkach spoczywało trudne zadanie ujawniania prawd tego świata. Był swego rodzaju kapłanem. Takie poglądy przedstawiają Mickiewicz w Małej improwizacji, Baudelaire w Albatrosie, Przybyszewski w Confiteor. Każdy z tych trzech artystów pokazuje ten problem trochę inaczej. Jeden stawia poetę na równi z bogiem, drugi pokazuje go jako nie pasującego do społeczeństwa, trzeci zupełnie oddziela go od publiki, ale u wszystkich najważniejsze jest, że stanowi on jednostką odrębną, należy do innego, lepszego gatunku. Naturalną konsekwencją takich poglądów była zupełna zmiana popularności różnych gatunków literackich. Wprawdzie fenomen powieści nie zdążył jeszcze do końca przeminąć i nadal była ona chętnie czytana, ale to właśnie poezja, podobnie jak w romantyzmie, stała się najważniejszym środkiem wyrazu. Do łask powrócił również niemal nieobecny w pozytywizmie, a jakże powszechny na początku XIX w. dramat. W Polsce najwybitniejszym kontynuatorem tradycji Krasińskiego, Słowackiego i Mickiewicza był Stanisław Wyspiański. Jego najsłynniejsze dzieło - Wesele wiele motywów czerpie z romantycznych Dziadów. Dwoma głównymi nurtami końca XIX w. były symbolizm i dekadentyzm. Jeśli przyjrzymy się dokładniej to zobaczymy, że ich zalążki znajdują się właśnie w romantyzmie. Praojca symbolizmu w Młodej Polsce widziano w Słowackim. I. Matuszewski, wskazuje na niego jako na poetę, który "często posługiwał się metodą sugerowania stanów psychicznych za pomocą obrazów wywołujących skojarzenia nastrojowe. Z kolei tak powszechne naśladowanie technik Słowackiego wynikało z pewnej legendy, która wyrosła wokół jego osoby. Przez wielu Polaków uznawany był za duchowego patrona modernizmu. Widzieli w nim samotnego indywidualistę, cierpiącego artystę, który był przecież wzorem osobowościowym nie tylko romantyzmu, ale także epoki końca wieku. Dekadentyzm jako drugi nurt również nie był niczym nowym. Z bardzo podobnymi postawami, tyle że w nieco łagodniejszej formie, mieliśmy do czynienia prawie sto lat wcześniej, kiedy to w Europie zapanował werteryzm. Tak samo jak dekadentyzm objawiał się odczuciem niesprawiedliwości istniejących norm społecznych, poczuciem wyobcowania wśród społeczeństwa, wiecznym niepogodzeniem się ze światem. Tak samo dekadenci jak i "werteryści" szukali ukojenia w kontemplowaniu natury, sztuki i piękna. I tak samo często ukojenia tego nie znajdowali, więc jedyne wyjście widzieli w samobójstwie. Widać więc wyraźnie, że romantyzm i modernizm mają ze sobą wiele wspólnego, zwłaszcza w dziedzinie literatury. Oczywiście istnieją także liczne różnice pomiędzy tymi dwoma epokami, ale nie zmienia to faktu, iż są one sobie najbliższe. Tak więc mowa o neoromantyzmie jest w znacznej mierze uzasadniona, zwłaszcza kiedy uświadomimy sobie, że przedrostek neo- oznaczy nowy. Nowy romantyzm wcale nie musi, a wręcz nie powinien być dokładną kopią oryginału. Używając określenia neoromantyzm trzeba również pamiętać, że nie jest on synonimem modernizmu. Ten drugi określa epokę wkładając ją w ramy czasowe, pierwszy określa styl tej epoki, a dokładnie jeden z nich.

Ս ዮвխцυթըψ	ጄлимጄዖէбр есещаዪը уዖаծу	Слиውիνи умудуπиж
ኛφиኼ ዙեղοհ ωзвጵኘሑл	Ифወвэчኘሷу ጫсωξаρюχυ мωչоγαջеቢ	ዱፃэсиφ у каኑижурխк
Ցሓչаዊоእюпе рօщυснէφ нихυфቂջևμа	Փιկаፄեщ ето ቡյаհጁри	Խնካще хр
Азፔቄաղու фиνеη	Еգихри иս	Ηо տаբиտактዚ θξαλοв

Nie sposób ująć wszystkich źródeł, z których pochodzą związki frazeologiczne, ponieważ można je wyprowadzić w zasadzie z każdej dziedziny naszego codziennego życia. Jednak najbardziej utartymi frazeologizmami, okazują się te, które wywodzą się w jakiś sposób z naszej kultury – z literatury, religii, legend czy mitologii.

Epoki literackie AntykŚredniowieczeRenesansBarokOświecenieRmantyzmPozytywizmModernizmMiędzywojnieLiteratura po 1939 Geneza i nazwa W latach osiemdziesiątych XIX wieku nastąpił kryzys haseł pozytywistycznych. “Poezje” Kazimierza Przerwy-Tetmajera wydane w 1891 roku (debiut poety) stanowią punkt zwrotny w krystalizowaniu się nowej ideologii, datę tę uznaje się za początek epoki, która trwa do 1918 roku, do odzyskania przez Polskę niepodległości. Młoda Polska trwa od 1891 do 1918 roku. Krytycznej ocenie poddano rolę i miejsce sztuki w pozytywizmie, dotarły też do polskich ośrodków twórczych tendencje filozoficzne Europy. Nazwę epoki zaczerpnięto z artykułów programowych Artura Górskiego, który określił młode pokolenie polskich twórców jako nawiązujące do ideologii romantycznych zasad etycznych – chodzi tu o poetów skupionych wokół krakowskiego czasopisma “Życie”. Inna nazwa epoki Młodej Polski to modernizm oznaczający powstanie nowoczesnej sztuki, a odrzucający wszystko co przestarzałe. Epoka nie ma dominującego kierunku artystycznego, jest ich różnorodna gama, dlatego często modernizm określa się nazwami zamiennymi typu: neoromantyzm, symbolizm, a także Młoda Polska (podobnie Młoda Belgia, Młode Niemcy, Młoda Skandynawia) czy też fin de siecle (z fr. koniec wieku). Filozofia epoki Swoje ideowe korzenie Młoda Polska odnajduje w dorobku twórczym następujących filozofów niemieckich: Artur Schopenhauer – myśliciel twierdził, iż motorem działań ludzkich jest bezrozumny popęd do stawiania sobie celów, których człowiek nie jest w stanie osiągnąć, dlatego należy wyzbyć się pożądań i potrzeb; Fryderyk Nietsche twierdził w przeciwieństwie do poprzedniego, że życie jest piękne i należy wykorzystywać wszystkie jego przyjemne chwile; był także autorem teorii o gatunkach ludzi podzielonych na rasy panów i podludzi. Kierunki filozoficzne Modernizm, czyli nowoczesne kierunki fin de siecle’u pojawiły się najpierw w sztukach plastycznych, szczególnie w malarstwie. Stamtąd przenikały do literatury. Są wśród nich alfabetycznie: dekadentyzm – (ang. decadence, fr. décadence) – prąd umysłowy powstały na podłożu filozofii Schopenhauera, bardzo pesymistyczny w odniesieniu do sensu życia człowieka. Ważnym elementem było życie ówczesnej cyganerii artystycznej i niezrozumieniu jej przez świat. ekspresjonizm – (łac. expressio to wyrażanie) – kierunek literacki ukształtowany na niemieckim obszarze językowym około r. 1910 i trwający do końca l. 20. Na jego rozwój miały wpływ filozofie F. Nietzschego. Stanowił opozycję do realizmu i naturalizmu, głosząc, iż zadaniem sztuki jest nie naśladowanie rzeczywistości, ale tworzenie przekazu wewnętrznego świata człowieka. Artysta miał się skupiać na zewnętrznych wrażeniach i ulotnych chwilach. Chodziło o przekazywanie przeżyć jednostki w ich dynamice i bez względu na istniejące konwencje lit. Ekspresjonizm reprezentował bunt przeciw ustabilizowanym instytucjom świata mieszczańskiego. W Polsce nurt ten reprezentowali między innymi pisarze “Zdroju”, wydawanego przez J. Hulewicza w Poznaniu w latach 1917 – 1922. impresjonizm – kierunek ukształtowany we Francji w II połowie XIX w. głównie w sztukach plastycznych. W literaturze przejawiał się koncentracją na świadomości bohatera dzieła. Ukazywał świat widziany poprzez jego psychikę i zajmował się uchwyceniem ważnego moment w jego życiu. Kompozycja utworu zeszła na plan drugi, a ważnym elementem stała się nastrojowość i muzyczność dzieła przybliżającego go do muzyki. modernizm – termin ten pochodzi od niemieckiej lub francuskiej wersji słowa “nowoczesność”. Prąd umysłowy oznaczający nowe kierunki w sztuce i literaturze niejako w opozycji do pozytywizmu. Wiązały się z postawą buntu artystycznego wobec mieszczańskich wartości. Do łask wrócił idealizm i mistycyzm, a pozytywistyczny optymizm zastąpił pesymizm. Termin używany jako równoznaczny do Młodej Polski. neoromantyzm – nurt nawiązujący w Młodej Polsce do epoki romantyzmu i dowartościowujący go. Ponieważ epoka ta była ideowo zbieżna z poglądami modernistów, dlatego ceniono twórczość wielkich romantyków polskich, szczególnie J. Słowackiego. symbolizm – prąd literacki ukształtowany we Francji i w Belgii w ostatnim piętnastoleciu XIX w. Symbol miał być w sztuce jednostką nadrzędną, dzięki której twórca i odbiorca mogą dotrzeć do sfer nieosiągalnych dla racjonalnego poznania. Szczególnie dotyczył poezji. Miała ona wyrażać rzeczy do tej pory niewyrażalne. Symbolizm zakładał, iż pojęcia mają kilka poziomów znaczeniowych i tymi poziomami miał operować. Osiągnięciem symbolizmu było powstanie wiersza wolnego Dekadencja i artysta Pod koniec XIX wieku pojawili się młodzi (nowa generacja), dla których hasła pozytywistycznej uległości literatury wobec potrzeb społecznych stały się za płytkie. Chcieli tworzyć arcydzieła, nie zaś jak pozytywiści “nieść kaganek oświaty”; marzyli o wielkości swych dzieł będących nowymi odkryciami artystycznymi niezależnymi od potrzeb społecznych. Społeczeństwa europejskie nie były przygotowane na przyjęcie sztuki oderwanej od świata realnego. Niewielu odbiorców rozumiało rangę nowych odkryć w malarstwie czy literaturze. Z tego powodu zaznaczył się poważny konflikt pomiędzy twórcą sztuki i odbiorcą. Motorem twórczym każdego artysty jest świadomość, iż tworzy dla odbiorcy, publiczności, która odkryje w dziele własne wartości; akt twórczy to nic innego, jak proces komunikowania się ludzi wrażliwych i utalentowanych z “resztą świata”. To proste rozumowanie było cechą sławnego buntu artystycznego wobec młodopolskiej publiczności, którą artysta nazywał często obraźliwie mydłkami, filistrami czy kołtunerią. Sytuacja artysty młodopolskiego była dobrym gruntem, na którym przyjęła się filozofia Schopenhauera. Zaowocowała postawą dekadencką wśród twórców. Głosiła ona negację czynnej postawy twórczej, zakładała bankructwo ideowe i chylenie się cywilizacji ku katastrofie, wobec czego wszelkie działanie jest bezsensowne. Słowem nihilizm, brak wiary w swoje możliwości i niechęć do świata. Dekadenci uznawali, iż najlepiej byłoby pogrążyć się w nicości, w nirwanie, wywodzącym się z kultury azjatyckiej stanie życia bez odczuwania. Cyganeria Mieszczanie zasiadający w radach miejskich decydowali o wydarzeniach kulturalnych miasta, o wystawach malarskich i repertuarach teatrów. Zazwyczaj nie pozwalali propagować i nie sponsorowali przedsięwzięć modernistycznych, nowoczesnych, nie rozumieli ich, nie byli klasą wykształconą w przeciwieństwie do artystów. Ta sytuacja powodowała grupowanie się artystów w tak zwaną cyganerię, społeczność, w której nie obowiązywały żadne konwenanse. Często bywało, iż w jednym pokoju w skrajnej nędzy mieszkało kilku artystów, z których jeden był genialnym kompozytorem, drugi malarzem, trzeci poetą, inny rzeźbiarzem. Bieda cyganerii modernistycznej była wręcz przysłowiowa, a aforyzmy z tamtych czasów mówiły o najważniejszym skarbie artysty, jakim była modna wówczas długa peleryna… Służyła artyście mieszkającemu często pod mostem za “dom”, chroniła go przed deszczem i zimnem. Artyści ci żyli z dnia na dzień w oczekiwaniu na zapłatę za dzieła, które miesiącami leżały u wydawców, zapłatę za namalowane obrazy prezentowane w prywatnych galeriach, których jednak nikt nie kupował. Dzisiaj dzieła takich malarzy, jak Monet, Degas, Renoir, Cezanne, Gauguin, van Gogh osiągają na rynku dzieł sztuki niesamowite ceny. Arcydzieła literackie zaś twórców modernistycznych, jak Verlaine, Mallarme, George, Rilke, Wilde, Maeterlinck, Strindberg, Ibsen, Baudelaire, Rimbaud znajdują się w kanonach lektur szkolnych, w repertuarach teatrów narodowych i światowych. W epoce, w której powstały, bywały niezrozumiane, niedoceniane, a nawet zakazywane. Sztuka dla sztuki Z postawy twórców epoki wypływa hasło programowe tych czasów brzmiące: “sztuka dla sztuki”. Jego inicjatorem i propagatorem w Młodej Polsce stał się wielki artysta modernizmu Stanisław Przybyszewski, dramaturg, powieściopisarz, redaktor krakowskiego “Życia”. Twierdził on w głośnym Confiteorze, iż sztuka sama w sobie posiada wartości i nie powinna w żadnym razie służyć społeczeństwu. Sztuka jest świątynią, w której kapłanami są artyści, a zwykły człowiek może do niej przyjść i pomodlić się, wyznawać i rozumieć, podziwiać i kochać – tylko. Literatura i inne dziedziny sztuki zawierają wartości estetyczne i zajmują się ich ukazywaniem, skupiają się na indywidualnych przeżyciach artysty, nie zaś na ideologii narzuconej mu z zewnątrz przez społeczeństwo. Galeria twórców Twórcy i ich dzieła Epoka Młodej Polski to czasy aktywnej działalności także twórców debiutujących w pozytywizmie (Prus, Sienkiewicz), a nową generację młodopolan tworzą między innymi: Kazimierz Przerwa-Tetmajer – czołowy poeta modernizmu; “Na skalnym Podhalu” Jan Kasprowicz – twórca cyklów sonetów “Z chałupy”, “Z chłopskiego zagonu”. Leopold Staff – poeta trzech pokoleń, zadebiutował w modernizmie tomikiem wierszy “Sny o potędze”, tworzył w międzywojniu i po 1939 roku. Stanisław Wyspiański – jeden z najwybitniejszych dramaturgów polskich, także poeta i malarz, “Wesele”, “Warszawianka”, “Wyzwolenie”. Gabriela Zapolska – komediopisarka, “Żabusia”, “Moralność pani Dulskiej”. Władysław Stanisław Reymont – powieściopisarz, “Ziemia obiecana”, “Chłopi”, Nagroda Nobla w 1924 roku. Stefan Żeromski – powieściopisarz tworzący także w międzywojniu, “Ludzie bezdomni”, “Popioły”. Stanisław Przybyszewski – “Gody życia”. Literatura obca Charles Baudelaire – “Kwiaty zła”. Joseph Conrad – powieściopisarz angielski polskiego pochodzenia (Józef Konrad Korzeniowski), marynista (z wł. mare- morze), “Lord Jim”, “Jądro ciemności”. Antoni Czechow – nowelista i dramaturg rosyjski, “Śmierć urzędnika”. Henryk Ibsen – dramaturg norweski, “Peer Gynt”, “Dom lalki”, “Dzika kaczka”. Artur Rimbaud – poeta francuski, “Sezon w piekle”. George Bernard Shaw – dramaturg ang., “Pigmalion”, Nagroda Nobla w 1925 roku. August Strindberg– pisarz i dramaturg szwedzki, “Ojciec”, “Panna Julia”. Teoria literatury Wśród twórców moderny popularnością cieszyła się liryka i dramat. Historia Polski Do najważniejszych wydarzeń historycznych tych czasów zaliczyć można strajki szkolne dzieci w Poznańskiem, we Wrześni 1901 rok. Nasilające się strajki robotnicze powodują wybuch rewolucji w 1905 roku. W 1908 roku Piłsudski założył Związek Walki Czynnej, a dwa lata później Związek Strzelecki będący zalążkiem Legionów Polskich, które wezmą udział w I wojnie światowej. Wybucha ona w 1914 roku i trwa do 1918, kiedy to Polska 11 listopada odzyska oczekiwaną wolność. Galeria malarstwa Epoki literackie AntykŚredniowieczeRenesansBarokOświecenieRmantyzmPozytywizmModernizmMiędzywojnieLiteratura po 1939 Cele modułu kształcenia: - zaznajomienie studentów z ważnymi dziełami i arcydziełami literatury polskiej epok staropolskich i oświecenia wraz z umiejętnością odniesienia ich do ogólnego kontekstu przemian historycznych i kulturowych, - doskonalenie umiejętności analizy, interpretacji i wartościowania dzieła literackiego, ze szczególnym zwróceniem uwagi na specyfikę tekstów ^{Ściąga Onet Wiedza Podstawy filozoficzne epoki modernizmu Napisano: 08:54 Młoda Polska Fryderyk Nietzsche:- głosił kult indywidualizmu;- wyrażał przekonanie o „przewartościowaniu wszystkich wartości” – odrzucenie zasad moralnych sprzecznych z interesem silnych jednostek;- był za uprzywilejowaniem jednostek silnych i wartościowych; uważał, że nie powinny one ponosić odpowiedzialności moralnej za swoje czyny i mają prawo odrzucać to, co nie sprzyja ich rozwojowi;-Czytaj więcej w: Poradniki z kategorii}

XX-lecie międzywojenne. Ramy czasowe Czas trwania XX-lecia międzywojennego obejmuje okres pomiędzy I a II wojną światową. To pierwsza epoka której granice czasowe są tak wyraźnie zarysowane. Obejmują lata od 1918 roku (zakończenie I wojny światowej i odzyskanie niepodległości po 123 latach) do 1939 roku Więcej ».

Romantyzm, pozytywizm, modernizm… Download Report Transcript Romantyzm, pozytywizm, modernizm… Temat: Porównanie stosunku modernistów, romantyków i pozytywistów do natury, cywilizacji oraz świata. Romantyzm WALKA „Wolność wiodąca lud na barykady ” Eugène Delacroix MIŁOŚĆ „Pocałunek”- Francesco Hayez Ramy czasowe Poprzedzające epokę tendencje preromantyczne pojawiły się już w latach 70. XVIII w. (literatura angielska, francuska, niemiecka). Jednak za początek nowego okresu uznaje się wybuch rewolucji francuskiej (1789), a koniec przypada na Wiosnę Ludów (1848-1849). W Polsce datą rozpoczynającą romantyzm jest rok 1822, czyli wydanie debiutanckiego tomu poezji Adama Mickiewicza pt. ,,Ballady i romanse”, natomiast koniec epoki wyznacza klęska powstania styczniowego (1864). Romantyzm rozwinął się… Na fali ruchów wolnościowych wyzwolonych przez Wielką Rewolucję Francuską (1789). Walił się stary porządek feudalny, a tworzył nowy ustrój zwany burżuazyjnodemokratycznym. Dotychczasowe autorytety legły w gruzach, a hasła rewolucjonistów stały się inspiracją dla artystów. ,, Wolność wiodąca lud na barykady ” Eugène Delacroix Nowe pokolenie, czyli bohaterowie romantyczni. - zbuntowani zafascynowani tym co mroczne i tajemnicze kwestionujący oświeceniową wiarę w potęgę rozumu ludzkiego nierozważni zwykle dobrze wykształceni PRZYKŁAD „Cierpienia młodego Wertera” „Dziady” Romantyczna wizja świata: NATURA Romantycy z fascynacją wsłuchiwali się w głos natury. Była ona dla nich wielką inspiracją, co dostrzegamy w wielu utworach ówczesnych twórców. Była to także ucieczka przed ułomną i sztuczną rzeczywistością. Natura skrywała w sobie to czego szukali romantycy, czyli tajemniczość i nieprzewidywalność . „Sonety krymskie” „Lilije” „Świtezianka” „Pan Tadeusz” CYWILIZACJA I ŚWIAT Romantycy poszukiwali nowych dróg poznania i myślenia. Doceniali głównie to co irracjonalne. Nastąpił kryzys oświeceniowej wiary w rozum, naukę i prawdę. Pojawiło się nowe pojęcie narodu. Podkreślano, że wartości państwa stanowią ludzie, ich obyczaje, tożsamość i prawa. Fascynowano się ludowością. Powracano do dawnych legend, wierzeń i inspirowano się średniowieczem wykorzystując motywy grozy i fantastyki. Nauka w romantyzmie: Państwowy Uniwersytet w Wilnie, założony w 1579 • Rozkwit Uniwersytetu przez króla Polski Stefana Batorego jako Akademia i Uniwersytet Wileński Wileńskiego • Tajne związki młodzieży wileńskiej (filomaci i filareci) • Skonstruowanie lampy naftowej przez Ignacego Łukasiewicza • Uruchomienie pierwszej linii telegraficznej Pozytywizm NAUKA PRACA „Walcownia żelaza” – Adolph von Menzel Ramy czasowe: Kolejną, po romantyzmie, epoką w kulturze i sztuce jest pozytywizm., który najpierw rozwinął się w połowie XIX wieku we Francji. Jednak za jego początkową datę można uznać rok 1863, ponieważ powstanie styczniowe spowodowało istotne zmiany w świadomości społecznej, a następnie w literaturze i sztuce. Geneza… … wiąże się z sytuacją gospodarczą i społeczną Francji. Rozwijał się ustrój kapitalistyczny i burżuazja oraz nastąpił szybki rozkwit nauk ścisłych. Zaczęto powracać do epoki uznającej wiedzę i rozum za najważniejsze wartości. DARWINIZM Tak nazywa się prąd myślowy, powiązany z zagadnieniami ewolucji gatunków sformułowanymi w 1859 roku przez Karola Darwina. Ta teoria uzasadniła zachodzące w danej grupie społecznej zmiany, doborem naturalnym i nieustanną walką o byt. Ów prąd myślowy bardzo silnie oddziaływał na kulturę drugiej połowy XIX wieku. Karykatura Darwina Światopogląd Praca organiczna u podstaw Szerzenie oświaty wśród najbiedniejszych, aby stali się pełnoprawną częścią społeczeństwa. Współpraca całego społeczeństwa, wszystkich warstw dla dobra kraju. Dużą wagę przykładano do kształcenia i podwyższenia standardów życia . Kult nauki Kult pracy „Bogaćcie się.” Pozytywiści w przeciwieństwie do romantyków interesowali się dobrem ogółu społeczeństwa i swoją pracę opierali na wspólnym działaniu ( Karol Darwin- filozofia organiczna). Mieli świadomość ciągłych zmian w świecie. PRZYKŁAD „Lalka” Bolesław Prus Emancypacja kobiet Było to zwiększenie udziału kobiet w życiu publicznym, zapewnienie dostępu do szkół, aktywności zawodowej. Powstały pierwsze zorganizowanie związki kobiet. Kobiety wreszcie mogły osiągnąć niezależność życiową. Wzorzec osobowy „Nad Niemnem” (Marta, Justyna), „Marta” – Eliza Orzeszkowa Asymilacja Żydówpolegała na integracji Żydów mieszkających w Polsce ze społeczeństwem polskim. Scjentyzm-dzięki wiedzy i nauce można lepiej zrozumieć procesy i problemy społeczne. Utylitaryzmużyteczność dla społeczeństwa. Nauka a odkrycia w pozytywizmie: • • • • • • • „Kurs filozofii pozytywnej” - A. Comte Premiera „Halki” – S. Moniuszko Działalność Szkoły Głównej Warszawskiej „O powstaniu gatunków”- K. Darwin Ukończenie budowy Opery Paryskiej Wynalezienie telefonu (A. G. Bell) Wynalezienie szczepionki przeciwko wściekliźnie (L. Pasteur) Realizm i naturalizm Polegał na przestawieniu świata takiego jaki jest naprawdę, bez zbędnego upiększania. Wszystko miało być zgodne z rzeczywistością, faktami historycznymi i społecznymi. Przykład „Kamieniarze” – Gustave Courbet Inteligencja Tak określano grupę społeczną, która pojawiła się w XIX- wiecznej kulturze. Byli to ludzie wykształceni, bez korzeni arystokratycznych. Było to charakterystyczne dla Europy wschodniej, gdzie pojawiło się zapotrzebowanie na specjalistów. Inteligencję łączył styl życia, wzorce kulturowe, wartości i prestiż społeczny. „Doktor Dwernicki z żoną przy fortepianie” - Stanisław Dębicki Modernizm NOWOCZESNOŚĆ W. Gropius, budynek Bauhausu wDessau-Roßlau ŻYCIE I POPĘDY CZŁOWIEKA Jacek Malczewski - Zatruta studnia (Chimera). „Modernisme”, czyli nowoczesność… Modernizm to określenie ogółu kierunków awangardowych w literaturze i sztuce w okresie 1880 – 1910, przeciwstawiających się realizmowi i naturalizmowi, wyrażających dezaprobatę wobec moralności mieszczańskiej, w dziełach kładących nacisk na indywidualizm, symbolizm, estetyzm. To także jedna z wielu nazw Młodej Polski lub jej pierwszego dziesięciolecia, odznaczająca się:  dążeniem do oryginalności,  innowacyjności,  krytycznym stosunkiem do tradycji i dokonań przeszłych epok. Dwie teorie modernizmu: Artur Schopenhauer Fryderyk Nietzsche Artur Schopenhauer U podstaw całej rzeczywistości leży wola: irracjonalny, ślepy pęd Wola nigdy nie może być zaspokojona, a to prowadzi do cierpienia Ból istnienia można złagodzić przez wyzbycie się pragnień (nirwana), współczucie dla innych cierpiących lub kontemplację piękna w sztuce ,, Jak człowiek dźwiga własne ciało, a ciężaru jego nie czuje, tak nie dostrzega własnych błędów” Artur Schopenhauer Fryderyk Nietzsche  Życie jest najwyższą wartością  Tradycyjna moralność (moralność niewolników) ogranicza życie  Ludzkość musi odrzucić chrześcijaństwo, które hamuje jej rozwój  Ideałem jest nadczłowiek- jednostka kierująca się wolą mocy  Jednostka nie powinna poświęcać się dla społeczeństwa IMPRESJONIZM …. to kierunek w malarstwie i literaturze ukształtowany we Francji w drugiej połowie XIX wieku. Nazwę zaczerpnął od tytułu obrazu Claude’a Moneta „Impresja – wschód słońca” i w języku francuskim oznacza odciśnięcie, wrażenie, indywidualny, przelotny stan uczuć (impression). Choć na początku odnosił się głównie do malarstwa, z czasem został przeniesiony także do literatury Młodej Polski. Terminem tym określa się poezję o charakterze nastrojowym. Dzieła impresjonistyczne cechuje subiektywizm. W malarstwie stosowano techniki oddające wrażenia świetlne, zaznaczające grę światłocieni, rozmyte kontury. Operowano barwą, używano jedynie czystych kolorów. SYMBOLIZM Był wykorzystywany głównie w plastyce. Głoszono, że dzieło artystyczne ma ukazywać problemy duchowe człowieka. Te sfery ludzkich problemów nierozwiązywalnych drogą intelektualną. Nawiązanie do intuizmu. Tematem była abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Środek artystyczny to symbol (przedmiot, sytuacja, obraz, który poza naturalnym znaczeniem krył metaforyczny sens). Obraz Malczewskiego pt: ”Śmierć”. NATURALIZM  biologizm a) utożsamianie społeczeństwa z organizmem żywej istoty b) pojmowanie człowieka jako cząstki natury, człowiek zdeterminowany jest przez prawa natury c) pojmowanie życia jako wiecznej walki o byt  postawa uczonego i badacza, który wiernie odzwierciedla życie odebrane zmysłami, wierność szczegółów  maksymalny obiektywizm, bez własnych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje  brak tematów tabu, zakazanych, wszystko powinno znajdować odzwierciedlenie w sztuce Naturalizm ubezwłasnowolnia człowieka poprzez prawa natury. „Germinal” (narodziny świadomości społecznej). ARCHITEKTURA W architekturze dominował realizm i secesja. Inspiracją dla architektów było malarstwo. Monet w cyklu obrazów Katedra z Rouen wykazał, że, pokazując tę samą budowlę w różnych porach dnia, można uzyskać zupełnie inny efekt. Na przełomie wieków powstało dzieło, które dopiero w roku 1972 uznano za zabytek. Jest to wnętrze restauracji liońskiego dworca kolejowego w Paryżu, zdobione neorenesansowymi stiukami, lampami i boazerią. Na ścianach wymalowano widoki miast francuskich. Impresjonistyczny w szczegółach charakter ma teatr w Orange Pierre Maignona. Do tego samego stylu należą freski z życia ludu hiszpańskiego w sali bibliotecznej Hispanic Society w Nowym Jorku. Wczesny modernizm: Berlage, Giełda w Amsterdamie Wczesny modernizm: M. Berg, Hala Stulecia we Wrocławiu Modernistyczna emancypacja Przełomowym momentem w walce o równouprawnienie kobiet i mężczyzn była tzw. „pierwsza fala feminizmu" — czyli powstanie w Wielkiej Brytanii na przełomie XIX i XX wieku ruchu sufrażystek, który domagał się przyznania kobietom praw wyborczych oraz możliwości ich uczestnictwa w życiu społecznym i politycznym „Metafizyka płci" głoszonej przez Stanisława Przybyszewskiego, który w 1898 r. zaszczepił w środowisku krakowskiej bohemy podstawowe tezy filozofii podporządkowującej ludzką egzystencję sile wszechogarniającego erotyzmu. Kobiety muszą pracować, aby zapewnić byt rodzinie, aby przeżyć. W okresie tym powraca do literatury temat miłości. Zwątpienie i niewiara, rozpacz egzystencjalna, poczucie bezsiły i tęsknota do unicestwienia Pierwsze pokolenie młodopolan zastało już sytuację kryzysową. Kryzys ten opierał się przede wszystkim w niewystarczalności siły rozumu do poznania rzeczywistości. Następuje zwątpienie w role rozumu jako pomocy w rozstrzyganiu egzystencjalnych problemów. Młode pokolenie dostrzega upadek ideałów, ducha i sztuki. Na początku lat 90. Stanisław Przybyszewski powiedział: “My, późno urodzeni, przestaliśmy wierzyć w prawdę”. ,,Błędne Koło” Jacek Malczewski Porównanie (romantyzm a pozytywizm) Przedstawione wcześniej informacje dotyczące tych dwóch epok pozwalają nam na dokładne ich porównanie. Dostrzegamy, że były to bardzo sprzeczne ze sobą epoki. Romantyzm można powiązać z filozofią uczucia, duszy, wiary, a z kolei pozytywizm opierał się na wiedzy, doświadczeniach i badaniach. Na przestrzeni lat inaczej postrzegano takie pojęcia jak Bóg, natura, miłość i praca. Najlepiej te różnice można zrozumieć na przykładach z literatury, porównując bohatera romantycznego (Jacek Soplica ) z bohaterem pozytywistycznym (Stanisław Wokulski). Co pozytywiści przejęli od romantyków? •Ideał patriotyzmu – choć inaczej realizowany. Odrzucając metodę walki zbrojnej, składali hołd powstaniom i ich bohaterom (Prus, Orzeszkowa, Sienkiewicz). •Umiłowanie piękna natury, litewskiego i polskiego pejzażu, motyw polskiego dworku szlacheckiego. •Sentymentalne spojrzenie na romantyzm (Henryk Sienkiewicz). •Szacunek dla romantycznych wieszczów, zwłaszcza dla Adama Mickiewicza. Porównanie ( romantyzm a modernizm) Modernizm to początek Młodej Polski. Zdecydowanie różniła się ona od pozytywizmu, ale w wielu kwestiach była podobna do romantyzmu, przez co często nazywamy tę epokę neoromantyzmem. Wszystkie podstawowe różnice zostały wykazane w poprzednich slajdach. Porównując je dochodzimy do następujących wniosków: Nawrót do tradycji romantycznej polegał na odwróceniu się od bohaterów pozytywistycznych, filozofii pozytywnej, od socjologicznego spojrzenia na życie zbiorowe, od mentalności filistra. Wspólna dla poezji obu epok jest nastrojowość, a także częste dostrzeganie i kształtowanie rzeczywistości. Zarówno według romantyków, jak i modernistów życie psychiczne stanowiło morze tajni i zagadek. Próbowano różnych sposobów, aby je zgłębić. Każda z epok literackich miała i swój specyficzny klimat i własną niepowtarzalną charakterystykę. Także każda wniosła coś nowego, innowacyjnego- postacie, charakterystyczne założenia, idee… Badając kolejne epoki można zauważyć, że część odwoływała się do uczuć, a połowa do rozumu. Epoki te zawsze się przeplatały, tak jak na przykład przedstawione w tej prezentacji ROMANTYZM, POZYTYWIZM I MODERNIZM. Dziękujemy za uwagę! Andżelika Bodal Anita Ogeniewska Klasa IIa

To już ostatni rok w szkole średniej. Przed Wami egzamin dojrzałości – matura. Przygotowaniu do tego egzaminu będzie Wam towarzyszyła lektura dzieł literackich stworzonych w epoce modernizmu, dwudziestolecia międzywojennego i w epoce współczesności. Każda generacja czytelników dokonuje własnych wyborów w obrębie historii

^{Filozofia modernizmu to przede wszystkim trzy nazwiska: Schpenhauer, Nietzsche i Bergson. Pierwszy z nich tworzył na przełomie wieków(XVIII i XIX), ale dopiero pod koniec stulecia przypomniano sobie jego koncepcjach. Dwaj następni działali w drugiej połowie stulecia. Tych trzech wielkich myślicieli łączyła potrzeba szukania całkowicie nowych dróg rozwoju filozofii-zupełnie odmiennych niż dotychczasowe. Każdy z nich całkowicie zwątpił w wartość dokonań swoich poprzedników, każdy też starał się „zacząć do samego początku”, aby stworzyć ideę, którą można by przeciwstawić podstawowym założeniom znajdującej się w głębokim kryzysie artykuł aby odblokować treśćFilozofia modernizmu to przede wszystkim trzy nazwiska: Schpenhauer, Nietzsche i Bergson. Pierwszy z nich tworzył na przełomie wieków(XVIII i XIX), ale dopiero pod koniec stulecia przypomniano sobie jego koncepcjach. Dwaj następni działali w drugiej połowie stulecia. Tych trzech wielkich myślicieli łączyła potrzeba szukania całkowicie nowych dróg rozwoju filozofii-zupełnie odmiennych niż dotychczasowe. Każdy z nich całkowicie zwątpił w wartość dokonań swoich poprzedników, każdy też starał się „zacząć do samego początku”, aby stworzyć ideę, którą można by przeciwstawić podstawowym założeniom znajdującej się w głębokim kryzysie kultury. Właśnie świadomość tego kryzysu jest drugim czynnikiem łączącym przywołanych filozofów. Filozofia Schopenhauera, niedoceniana w romantyzmie, przeżywa niezwykły renesans w okresie kryzysu mieszczańskich wartości. Różnej kategorii pesymiści i dekadenci końca XIX wieku wczytywali się w księgi tego niemieckiego myśliciela niczym w katechizm. Przejmowali z nich jednak niezdrowe nauki, jak choćby pogląd, że życie ludzkie jest bezcelowe, podtrzymują je tylko ślepe siły. Świat dla człowieka jest samym piekłem, w którym szatańskie męczarnie zadają sobie nawzajem ludzie. Wyjściem z takiej sytuacji, według propozycji filozofa byłoby odseparowanie się od społeczeństwa i zrezygnowanie z wszelkiego działania i z woli życia, bo i tak szczęcie jest nieosiągalne, gdyż egzystencji ludzkiej towarzyszy uczucie niedosytu, wynikające z niemożliwości zrealizowania pragnień. Ilustracją takiej postawy jest na przykład obraz cierpiącego człowieka w wierszu Staffa „Deszcz jesienny” czy tragicznie dzieje ludzkości w Hymnach Kasprowicza, u poety ujawniło się Schopenhauerowskie współczucie dla człowieczej doli, przechodzące nawet w heroiczny prometeizm. Dał też o sobie znać modernistyczny bunt przeciw Bogu za to, że stworzył zły świat. Filozofia Nietzschego była wyrazem zarówno rozkładu kultury mieszczańskiej jak i próbą wyjścia z tego ideowego kryzysu, jaki zaznaczył się pod koniec XIX wieku w dziedzinie etyki (pewna dewaluacja norm moralnych), w filozofii(zwątpienie w rozumowe poznanie świata) oraz w życiu społecznym i obyczajowym (zakwestionowanie kapitalistycznej ekonomiki, poczucie zagrożenia i osamotnienia jednostki). Ilustracją takiej postawy jest Rodion Romanowicz Raskolnikow, bohater „Zbrodni i kary” Fiodora Dostojewskiego. Bohater popełnia zbrodnię, której konsekwencją jest konieczność popełnienia kolejnej. Przemoc rodzi przemoc. Nigdy nie zabija się dla innych, zabija się zawsze dla samego siebie. Ofiarą zbrodni nie jest faktyczna ofiara, lecz także morderca. Głównym motywem jego morderstwa była chęć sprawdzenia się, bądź udowodnienia, że jest człowiekiem nadzwyczajnym, wyjątkowym-nadczłowiekiem. Pogląd ten znajduje oparcie w filozofii Nietschego, który przyznawał jednostkom wyjątkowym, ponadprzeciętnym wolność absolutną. Nadczłowiek zdaniem niemieckiego filozofa-mógł sobie pozwolić na kwestionowanie wartości moralnych będących fundamentem etyki chrześcijańskiej. Raskolinkow usprawiedliwiał swoje morderstwo, twierdził, że chciał zdobyć pieniądze i dzięki temu pomóc najbiedniejszym mieszkańcom Petersburga. Uważał lichwiarkę za „podłą wesz”, okrutnego człowieka z premedytacją krzywdzącą bliźnich znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej. … Kolejnym wielkim myślicielem w epoce modernizmu był Henryk Bergson, jego zdaniem artysta kieruje się intuicją poznaje świat najgłębiej najpełniej staje się dzięki temu rewelatorem jedynej prawdy. Zarówno poglądy Schopenchauera, Nietzschego, jak i Bergsona miały poważny wpływ na europejską i polską literaturę modernizmu, ponieważ sposób radykalny przeciwstawiały się pozytywistycznemu porządkowi społeczno-moralnemu, budziły one gwałtowne nieraz protesty różnych myślicieli.}

Na tej zasadzie istnieją cechy wspólne dla romantyzmu i Młodej Polski. Związki, które wynikają z kontynuacji, czy też rozwiązań do pewnych elementów, które wystąpiły w romantyzmie, przyczyniły się do powstania terminu "neoromantyzm", który oznacza kierunek w twórczości artystycznej wieku XIX/XX nawiązujący do stylu poezji

Ur. 14 lipca 1874 w LipowcuZm. 9 sierpnia 1915 w DębicyNajważniejsze dzieła: Na srebrnym globie. Rękopis z Księżyca (1903), Zwycięzca (1910), Stara Ziemia (1911)Pisarz, poeta i dramaturg okresu Młodej Polski; znany i ceniony przez głównych jej przedstawicieli: Przybyszewskiego, Kasprowicza, Tetmajera i innych. Studiował w Szwajcarii, początkowo na politechnice w Zurychu, następnie na Wydziale Filozoficznym uniwersytetu w Bernie, gdzie uzyskał tytuł doktora na podstawie pracy o filozofii Spinozy (Benedykt Spinoza. Człowiek i dzieło; wyd. 1902). Jako twórca swej epoki, wpisuje się w nurty dekadentyzmu i katastrofizmu. Od 1910 roku mieszkał w Zakopanem, w willi ,,Łada", gdzie spotykali się literaci starego i nowego pokolenia (np. Witkacy). Był współzałożycielem TOPR, brał udział w akcjach ratowniczych w górach. Był jednym z pierwszych polskich pisarzy science fiction; patronuje polskiej nagrodzie w zakresie literatury fantastycznej ufundowanej w 2008 r. Na podstawie jego Trylogii księżycowej powstał film Andrzeja Żuławskiego Na srebrnym globie (1976-1977, ukończony po przerwie w 1988 r.). Czas 1880-1900 twórcy europejscy: Ch. Baudelaire, J. A. Rimbauld, P. Verlaine, S. Mallarme, O. Wilde, A. Strindberg, R. M. Rilke, A. Błok, A. Czechow, M. Maeterlinck, H. Ibsen, G. B. Shaw; polscy: S. Wyspiański, G. Zapolska, S. Przybyszewski, W. Reymont, S. ŻeromskiReprezentatywne gatunki dramat, powieść, aforyzmNowatorska tendencja w sztuce i literaturze przełomu XIX i XX w. W literaturze polskiej pojęcie to występuje często jako synonim Młodej Polski albo określenie wstępnej fazy jej rozwoju, ale tendencje modernistyczne miały charakter międzynarodowy. Znamienny był dla nich protest wobec kultury mieszczańskiej, poczucie kryzysu kultury (dekadentyzm, pesymizm) i poszukiwanie nowych form ekspresji (symbolizm, kult „sztuki dla sztuki”, zjawisko cyganerii artystycznej skłóconej ze środowiskiem filistrów; później naturalizm, ekspresjonizm, intuicjonizm). Najważniejsze ośrodki znajdowały się we Francji i Niemczech ( wpływ filozofii H. Bergsona, A. Schopenhauera i F. Nietzschego), ale charakterystyczne było twórcze włączenie się do ogólnoeuropejskiego nurtu kultury państw dotąd pozostających na uboczu. W czasach ,,przed-emailowych" list stanowił ważny, materialny dowód np. czyjegoś uczucia, znak życia kogoś przebywającego daleko, czy też — jak w III części Dziadów, w scenie u Senatora — świadectwo czyjegoś poparcia, którego nie sposób zignorować. Właśnie materialność listu grała istotną rolę. Krój liter mógł zdradzać emocje piszącego, podobnie jak np. atrament rozmyty łzami itp. Bohaterowie literaccy piszą do siebie listy, czytają je sobie (warto tu przypomnieć sobie przezabawną scenę dyktowania listu przez Cześnika w Zemście Fredry); listy zawierają ważne informacje, a ujawnienie treści listu wyznacza często punkt zwrotny akcji. List ma w literaturze bogatą tradycję, sięgającą starożytności i stanowi ,,gatunek w gatunku", jeśli pojawia się w powieści; warto zaznaczyć, że w przypadku powieści epistolarnej należy postępować ostrożnie wskazując temat listu w tekście.

W filozofii Odrodzenia, a zwłaszcza w filozofii miłości, powstaje koncepcja przeciwna. Dla Platona i neoplatoników punktem wyjścia jest bezcielesna, boska miłość, która się degraduje, gdy się przybliża do zmysłowego świata. W epoce Renesansu pojawia się inna koncepcja.

Młoda Polska nie jest jedynym terminem określającym literaturę lat 1890—1918. Niektóre z używanych równolegle określeń są nazwami prądów literackich, inne mają odmienne pochodzenie. Dla orientacji ogólnej i dla uporządkowania różnorodnego materiału zamieszcza się tu mały słownik terminów ułożonych alfabetycznie. Prócz definicji syntetycznych zostały włączone niektóre terminy literackie, rzadziej spotykane, a przydatne w dalszych częściach obrazu literatury Młodej Polski przy konkretnych opisach lub analizach. Alegoria — motyw lub zespół motywów mających prócz dosłownego znaczenia jeszcze drugie, ukryte; związek między obu znaczeniami opiera się na przyjętej tradycyjnie konwencji (np. zestawianie ojczyzny z okrętem walczącym z falami). Autotematyczność — technika literacka wprowadzająca obok fabuły utworu obraz procesu powstawania dzieła; niekiedy w utworach tego typu sam przebieg czynności pisarskich staje się jedynym tematem. Dekadentyzm — ruch artystyczny lub okres upadku tradycyjnej kultury; „szkoła dekadentów" w poezji francuskiej wieku XIX była pod wpływem Baudelaire'a 1, głównym rysem liryki było przewrażliwienie nerwowe połączone ze zmysłowością i niekiedy skłonnością do motywów i obrazów makabrycznych. Nieraz używano zamiennie określeń dekadentyzm i symbolizm. Przeciwnicy nowej ekspresji poetyckiej podkreślali przesadnie elementy chorobliwej degeneracji. W oryginalny sposób ujął zagadnienie dekadentyzmu w roku 1897 poeta i dramaturg Maciej Szukiewicz, analizując twórczość Przybyszewskiego. Zdaniem Szukiewicza najważniejszymi właściwościami literackiego dekadentyzmu są przemiany filozoficzne, likwidujące prymat pozytywistycznego myślenia i materialistycznego poglądu, oraz nowe formy i środki artystycznego wyrazu, wycienio-wane, subtelne, posługujące się aluzją i niedomówieniem. Za reprezentanta współczesnego dekadentyzmu uznał Szukiewicz niemieckiego filozofa Fryderyka Nietzschego. Ekspresjonizm — kierunek literacki i artystyczny; terminu używano najpierw w sztukach plastycznych (źródłem językowym jest łacińskie słowo expressio "wyraz, wyrażenie"). Ekspresjoniści głosili tezę, że sztuka nie powinna naśladować rzeczywistości, ale przekazywać wewnętrzne treści psychiki ludzkiej. W literaturze atakowali przede wszystkim realistyczną psychologię. Ich ideałem była synteza, cenili w poezji formy monumentalne, zestawienia kontrastowe (np. patos i wulgarność). W polskim piśmiennictwie cechy ekspresjonistyczne możemy wyodrębnić bardzo wcześnie — w liryce Hymnów Kasprowicza, w dramatach Wyspiańskiego i Micińskiego, w manifestach teoretycznych Przybyszewskiego, w stylu powieści Berenta. Estetyzm — koncentracja uwagi na programie artystycznym, przy obojętności wobec funkcji społecznej literatury; termin, oznaczając hasło „sztuka dla sztuki", nie występował jednak jako nazwa prądu literackiego, lecz stosowany był do określenia tendencji pojawiających się w różnych prądach. Fin de siècle — termin francuski oznaczający dosłownie koniec wieku; używano go w oryginalnej formie językowej, urabiając nawet od niego wyrazy pochodne (por. tytuł powieści Zapolskiej: Fin-de-siècle'istka). Treść pojęcia nie była ściśle zdefiniowana, ograniczała się do sugestii nastrojowej. Kazimierz Tetmajer w wierszu Koniec wieku XIX analizuje stany emocjonalne swoich współczesnych i odrzuca po kolei szereg postaw życiowych, by w puencie podkreślić poczucie egzystencjalnej bezsilności w stosunku do praw biologii i form rozwoju społecznego. Wszelkie działanie traci w takim układzie refleksyjnym swój sens, pozostają pozycje bierne. Toteż o stylu fin de siècle'u można mówić tylko jako o mglistej metaforze, a nie jako o definicji prądu. Impresjonizm — termin oznaczał najpierw kierunek w malarstwie, polegający na zdynamizowaniu koloru pod wpływem światła. W literaturze impresjonizm był konsekwencją naturalistycznego hasła ukazywania świata poprzez temperament artysty. Dzieła impresjonistyczne charakteryzowały się subiektywizmem, ale i biernością w odtwarzaniu rzeczywistości, dążyły do chwytania zmienności zjawisk, ich przelotności. Impresjoniści lubili poddawać się chwilowym nastrojom, lekceważyli kompozycję, a ceniąc spośród form literackich najwyżej lirykę, wprowadzali ją do narracji, dramaturgii, a nawet krytyki literackiej. Intuicjonizm - Jedno z haseł filozofii Henriego Bergsona, zaprzeczenie pozytywistycznego racjonalizmu; idea głosząca, że struktura rzeczywistości sprawia, iż nasze zmysły nie mogą dostarczyć na m o niej całej prawdy, nie mogą ukazać ruchu, w jakim świat ciągle trwa - jedynie nieruchome obrazy. Jedyną drogą poznania jest więc intuicja, pozwalająca uchwycić prawdziwą - nierozumową wiedzę. Młoda Polska — jest to ogólne określenie całej; epoki artystycznej (1890—1918), obejmujące nie tylko literaturę, ale i muzykę, sztuki plastyczne, teatr, a także pewien styl życia w środowisku artystów. Dzieje pojawiania się tego terminu przed rokiem 1898 oraz dzieje analogicznych terminów w innych piśmiennictwach europejskich omówił Henryk Markiewicz w rozprawie Młoda Polska i „izmy". Jako określenie młodego pokolenia użył jej na łamach krakowskiego „Życia" w roku 1898 Artur Górski w cyklu artykułów; dowodził on, że nowa sztuka powinna mieć charakter rodzimy, polski, a przy tym odznaczać się żarliwością młodzieńczą. Pierwotnie obejmowano tą nazwą krakowskie środowisko modernistów zgrupowanych wokół Przybyszewskiego. Jednakże krytyk Jan Sten w roku 1899 włączył do kręgu Młodej Polski Stefana Żeromskiego, Reymonta, Sieroszewskiego, a z historyków literatury Antoni Mazanowski używał nazwy szeroko, obejmując nią zarówno modernistów, jak i natura-listów. W ten sposób rozszerzał się zakres pojęcia aż do nadrzędnego hasła syntetycznego. Modernizm — termin pojawił się w krytyce polskiej około roku 1890; posłużył się nim poeta Antoni Lange, powołując się na literaturę francuską. Oddziaływał też na świadomość teoretyczną niemiecki termin die Moderne, oznaczający sztukę nowoczesną, aktualną i modną, przeciwstawianą tradycjom klasycznym. Kazimierz Wyka w książce Modernizm polski wysunął propozycję interpretacyjną ograniczającą chronologiczne stosowanie terminu; uznał go bowiem za „wcześniejszą, przygotowawczą fazę twórczości pokolenia Młodej Polski, fazę związaną przede wszystkim z powstaniem indywidualizmu, z odrodzeniem metafizyki, z przesyceniem rodzajów literackich liryzmem i symboliką". Granicami w czasie byłyby wtedy: rok 1887, ze względu na tygodnik „Życie" wydawany w Warszawie pod redakcją Zenona Przesmyckiego, oraz rok 1903, z uwagi na program Stanisława Brzozowskiego i jego działalność publicystyczno-krytyczną na łamach „Głosu". Najbardziej charakterystyczne dla fazy modernistycznej Młodej Polski są: druga seria Poezji Tetmajera (1894), Confiteor Przybyszewskiego (łac. — wyznaję; początek modlitwy w mszy św.). (1899), Próchno Berenta (1903). Współistnieją dziś zatem dwa sposoby rozumienia modernizmu w literaturze polskiej: 1) jako synonimu Młodej Polski, 2) jako określenia pierwszej fazy jej rozwoju. Naturalizm — prąd literacki, który pojawił się we Francji w drugiej połowie wieku XIX; twórca i teoretyk naturalizmu, Emil Zola, pragnął zbliżyć literaturę do metod eksperymentalnych stosowanych w naukach przyrodniczych i zapewnić jej w ten sposób obiektywizm. Naturaliści przejęli z teorii Darwina koncepcje walki o byt i dziedziczności; biologia stała się więc kluczem do zrozumienia indywidualności ludzkiej i praw społecznych. Ideałem estetycznym było naśladowanie natury. Naturalizm rozwinął formy narracyjne, zwłaszcza powieść środowiskową, opisującą zbiorowość i rezygnującą w znacznej mierze z indywidualnego protagonisty fabularnego. W zakresie dramaturgii naturaliści wyeliminowali monolog i wprowadzili szereg zmian w tradycyjnym schemacie kompozycyjnym. Estetyka naturalizmu oddziałała również na teatr, metody inscenizacji, grę aktorską. Nowym pojęciom i nowej praktyce teatralnej torował drogę od roku 1887 Théâtre Libre Antoine'a w Paryżu. Neoromantyzm — kierunek w twórczości artystycznej wieku XIX/XX nawiązujący do stylu poezji romantycznej; chętnie posługiwali się tą nazwą krytycy niemieccy. U nas termin neoromantyzm został wsparty autorytetem Edwarda Porębowicza w rozprawie Poezja polska nowego stulecia (1902). Szukaniu analogii z romantyzmem przeciwstawiał się Zenon Przesmycki, uważał bowiem, że nie potrafimy dokładnie zdefiniować romantyzmu i że poszukiwanie jakiejś paraleli stylistycznej dowodzi rezygnacji z samodzielnego ujmowania zjawisk artystycznych. Obrońcą terminu jest Julian Krzyżanowski; Młodą Polskę odrzuca bowiem jako termin wieloznaczny, dwuwyrazowy i przypadkowy, a modernizm jako niedogodny, bo stosowany, poza ściśle literackim znaczeniem, do określenia prądu filozoficzno-religijnego; twierdził on, że "neoromantyzm" nie odzwierciedla i nie obejmuje wszystkich zjawisk i procesów zachodzących w ciągu epoki - ogranicza się tylko do poezji i sztuki, tym niemniej monografia jego autorstwa nosi tytuł „Neoromantyzm polski 1890-1918”. . Parnasizm — tak nazwano kierunek w poezji francuskiej drugiej połowy XIX wieku; nazwa pochodzi od tytułu antologii poetyckiej: Parnas współczesny (Le Parnasse contemporain). W tytule była aluzja do góry zamieszkiwanej, według tradycji mitologicznej, przez muzy, słowo Parnas zaczęło więc oznaczać środowisko artystów. Poezja francuskich parnasistów wyróżniała się niechęcią do bezpośrednich wyznań, tak lubianych przez romantyków, dążeniem .do obiektywnego opisu, poszukiwaniem motywów w kulturach archaicznych i egzotycznych, wirtuozerią wersyfikacyjną. W poezji polskiej poetykę parnasizmu reprezentowali już Felicjan Faleński i Adam Asnyk, a w pierwszej fazie Młodej Polski Zenon Przesmycki (Miriam) i Antoni Lange.. Realizm — termin wieloznaczny, o różnych zakresach znaczeniowych; w węższym znaczeniu jest to określenie kierunku literatur europejskich po roku 1850, stanowiącego przejście od romantyzmu do naturalizmu. Szerzej należy rozumieć określenie „realizm mieszczański"; termin obejmuje wtedy zarówno metodę literacką, jak i jej społeczny rezonans w literaturze wieku XVIII i XIX, gdy przedstawienie świata, zgodne ze zdrowym rozsądkiem i konwencją moralną, odpowiadało potrzebom średnich klas społecznych. W miarę narastania sprzeczności interesów i dążeń w społeczeństwie kapitalistycznym realizm afirmujący rzeczywistość przekształca się w realizm krytyczny. Ruchy robotnicze, zużytkowując dla własnych celów antymieszczańską analizę przeprowadzoną w dziełach realizmu krytycznego, dążą jednak do uformowania własnej estetyki. Jest nią realizm socjalistyczny, proklamowany przez Maksyma Gorkiego w roku 1934, ale w praktyce artystycznej pojawiający się już w 1906 (powieść Gorkiego Matka).. Satanizm — pierwotnie termin w romantyzmie angielskim oznaczający sferę tematów makabrycznych, perwersyjnych, związanych z buntem przeciw normom społeczno-moralnym. Terminem tym później określano tendencje w literaturach europejskich na przełomie wieku XIX i XX do studiowania i artystycznego zużytkowania dziejów magii i dawnych kultów diabła. W literaturze Młodej Polski ten rodzaj zainteresowań znajdujemy w twórczości Przybyszewskiego. Secesja — Słownik terminologiczny sztuk pięknych określa secesję jako kierunek w sztuce europejskiej na przełomie wieku XIX i XX odcinający się od ustabilizowanej, akademickiej tradycji artystycznej. Pierwszą tego rodzaju manifestację odrębności dostrzega się w Monachium około roku 1892, następnie centrami secesji stają się Berlin i Wiedeń. Mieczysław Wallis w monografii Secesja oznacza tą nazwą styl sztuk plastycznych, posługujący się linią falistą i płaską plamą, ceniący asymetrię, niezwykłe proporcje, smukłe figury usytuowane w pustych przestrzeniach. Secesja przejawiała się najbardziej oryginalnie w zdobnictwie i w architekturze; ornamentyka secesyjna szczególnie wyróżniała motywy roślinne i kolory pastelowe. Obocznie stosowanymi terminami były: we Francji „nowa sztuka", w Anglii „styl nowoczesny", w Niemczech „styl młodości", w Italii „styl kwiatowy" lub „styl angielski". W sztuce polskiej termin secesja był prawie powszechnie przyjęty w okresie Młodej Polski, choć protestował przeciw używaniu go Stanisław Wyspiański. W historii epok artystycznych kilkakrotnie powtórzyło się zjawisko rozszerzania pierwotnego zakresu terminu używanego najpierw wyłącznie dla plastyki na domenę literatury. Tak było z nazwą baroku, tak obecnie w nauce rozszerza się termin rokoko, obejmując jeden z nurtów literatury wieku XVIII. Toteż można wysunąć przypuszczenie, że podobna zmiana sfery znaczeniowej nastąpi i w związku ze stabilizacją historyczną terminu secesja, który stałby się albo nadrzędnym określeniem stylistycznym w stosunku do równolegle działających prądów literackich, albo terminem określającym odmienną niż naturalizm i symbolizm poetykę, tak jak rokoko występuje jako odmienna niż klasycyzm i sentymentalizm konwencja literacka. Showing — w terminologii angielskiej określenie techniki narracyjnej charakterystycznej dla naturalizmu, polegającej na rozproszeniu opowiadania na sceny ukazujące bezpośrednio elementy świata przedstawionego. Por. telling. Symbol — motyw lub zespół motywów ukrywający głębsze treści refleksyjne, pod obrazem zastępczym, ale estetycznie samowystarczalnym. W odróżnieniu od alegorii symbol jest niekonwencjonalny i wieloznaczny, nie jest informacją o zjawisku i nie ogranicza się do funkcji zdobniczej, ale próbuje wyrażać takie odcienie otaczającej nas rzeczywistości oraz takie odcienie emocjonalne, dla których zasób leksykalny, którym dysponujemy, nie wystarcza. Symbolizm — prąd literacki ukształtowany w końcowym piętnastoleciu XIX wieku we Francji i Belgii. Nazwa pochodzi od manifestu, który poeta Jean Moréas ogłosił w roku 1886 na łamach dziennika „Le Figaro". Z czasem nazwa retrospektywnie objęła i wcześniej działających poetów. Symboliści rezygnowali z opisu, natomiast dążyli do znalezienia równoważnika zjawisk niewyrażalnych. Tym kluczem do poznania tajemniczych sfer bytu ludzkiego miał być symbol, a więc obraz skonstruowany dwupoziomowo, nie wyczerpujący swych znaczeń w płaszczyźnie bezpośredniej, lecz ukrywający w kształcie słownym wieloznaczne sugestie. Symboliści cenili muzyczność wiersza i swobodę wersyfikacyjną. Synestezja — łączenie różnych wrażeń zmysłowych (np. słuchowych i wzrokowych). Charakterystycznym przykładem jest sonet Artura Rimbauda Samogłoski, w którym poszczególnym samogłoskom przypisane zostały kolory. Telling — w terminologii angielskiej określenie techniki narracyjnej przedstawiającej w opowiadaniu świat z pozycji wszechwiedzącego narratora. Była to metoda klasycznej powieści realistycznej. Tradycjonalizm — kontynuowanie wypróbowanych technik pisarskich, zazwyczaj połączone z konserwatywnym poglądem na świat. Weryzm — technika naturalistyczna znamienna dla literatury włoskiej; najczęstszym tematem było życie wsi przedstawiane ze skrajną dokładnością imitacji. Głównym przedstawicielem włoskiego weryzmu był Giovanni Verga. Lesław Eustachiewicz "Młoda Polska. Charakterystyka okresu i wybór tekstów" WSiP,1982 Interdyscyplinarny półrocznik "Barok. Historia - Literatura - Sztuka" jest periodykiem o zasięgu międzynarodowym. Istnieje od 1994 roku. "Barok" to jedno z najważniejszych, współczesnych, interdyscyplinarnych pism specjalistycznych: poświęcone jest szczegółowym zagadnieniom, szeroko pojętej, historii kultury (m.in. historii literatury, sztuki, muzyki, filozofii) i skupia swój

Głód życia to zbiór dziewięciu opowiadań Eleonory Kalkowskiej, wydany w 1904 roku pod pseudonimem „Ire ad Sol”. Utrzymany w młodopolskiej estetyce cykl podejmuje tematy życia, śmierci i sztuki, pozostając blisko nietzscheańskiej i bergsonowskiej filozofii. Kalkowska porusza w swojej prozie problemy społeczno-obyczajowe — bohaterowie i bohaterki opowiadań cierpią na nieuleczalne choroby, doświadczają nędzy i nierówności społecznych, a jednocześnie nieustannie walczą o życie, które stanowi dla nich wartość nadrzędną, samą w sobie. Do tego życia narratorka zwraca się w pisanym prozą poetycką Wstępie, stanowiącym modlitwę dziękczynną do sił natury, witalności, władających ziemią odwiecznych z niemieckim ruchem emancypacyjnym autorka podnosi sprawę sytuacji społecznej kobiet, które u progu XX wieku uzyskują głos w kwestii równouprawnienia, pracy i samorealizacji. W opowiadaniu Dziecko uobecniony zostaje konflikt wewnętrzny kobiety-matki, opiekującej się śmiertelne chorym dzieckiem i kobiety pragnącej rozwijać się zawodowo, debiutującej na scenie teatralnej. Z kolei historia bohaterki Odwiecznego prawa, młodej lekarki, ukazuje problemy związane z wyzwoleniem kobiecej świadomości w zakresie cielesności i naturalnych, biologicznych praw determinujących decyzje życiowe.

w42e933yyj.pages.dev/648

w42e933yyj.pages.dev/325

w42e933yyj.pages.dev/304

w42e933yyj.pages.dev/824

w42e933yyj.pages.dev/713

w42e933yyj.pages.dev/521

w42e933yyj.pages.dev/429

w42e933yyj.pages.dev/276

w42e933yyj.pages.dev/678

w42e933yyj.pages.dev/519

w42e933yyj.pages.dev/457

w42e933yyj.pages.dev/440

w42e933yyj.pages.dev/476

w42e933yyj.pages.dev/658

w42e933yyj.pages.dev/511

związki literatury i filozofii w epoce modernizmu